Nguồn gốc của ngày Halloween là Đêm Vọng Lễ Các Thánh Nam Nữ (All Hallows’ Eve), không phải lễ hội ma quỷ như lời đồn ?
Truyền thông đại chúng thường nói rằng Halloween có nguồn gốc từ lễ hội Samhain của người Celt, rằng Giáo hội đã “rửa tội” ngày lễ ngoại giáo này và thích ứng nó thành lễ hội Kitô giáo nhằm đưa các sắc dân Celt đi theo Kitô giáo. Trên thực tế, điều này không chính xác.
Các bằng chứng sớm nhất chỉ cho biết Samhain, như tên gọi của nó, là kỳ lễ kết-thúc-mùa-hè. Đây cũng là lúc mùa gặt vừa xong và người ta có thể thảnh thơi tụ tập hay vui chơi. Về sau này, Samhain mới bị gắn mác là có tính tôn giáo, liên quan tới tín ngưỡng về các hồn ma và phù thủy. Nhà nhân học James Frazer đã chế tạo ra liên hệ này nhằm lập luận rằng Giáo hội đã cố gắng biến một lễ hội ngoại giáo thành lễ hội Kitô giáo.
Trong cuốn sách “The Stations of the Sun”, sử gia, nhà dân gian học Ronald Hutton đã phân tích sự thiếu cơ sở của Frazer. Đáng tiếc là quan điểm của Frazer vẫn khá phổ biến tới ngày nay khi truyền thông thường sao chép lại nhau.
Chúng ta có lẽ đều biết từ “Halloween” có nghĩa là buổi tối Vọng Các Thánh, được tổ chức áp ngày lễ Các Thánh mùng 1 tháng 11 hằng năm. Vậy tại sao Giáo hội Công giáo lại mừng lễ Các Thánh (All Hallows Day)[*] vào ngày này để rồi lễ Vọng Các Thánh (All Hallows Even) là ngày 31 tháng 10?
Giáo hội Roma thoạt tiên mừng kính chung các Thánh tử đạo vào ngày 13 tháng 5 thời Giáo hoàng Bonifacius IV, sau đó chuyển sang ngày 1 tháng 11, sớm nhất là từ thời Giáo hoàng Gregorius III. Một lý do cho việc chuyển ngày này là để đảm bảo lương thực cho các tín hữu hành hương. Nhưng về căn nguyên, 1 tháng 11 là ngày mà Giáo hoàng Gregorius III chủ trì Công nghị Roma năm 731 để lên án nạn bài trừ thánh tượng (iconoclasm), lạc giáo này phá hủy các tranh ảnh thánh, cũng như di hài và di tích của các vị Thánh.
Một số nguồn viết rằng mùng 1 tháng 11 năm 731 đồng thời là ngày Giáo hoàng cung hiến một nhà nguyện trong Vương cung thánh đường Thánh Phêrô cho “các tông đồ, tất cả các thánh, các đấng tử đạo và các đấng tuyên tín”. Một số nguồn khác thì cho rằng ngày cung hiến nhà nguyện là Chúa nhật lễ Lá năm sau, tức là 12 tháng 4 năm 732. Điều chắc chắn ở đây là ngày 1 tháng 11 được thiết lập tại Roma vào thế kỷ thứ 8, và phổ cập rộng rãi ở Francia dưới triều đại Carolus từ năm 835.
Tại thời điểm thế kỷ thứ 8 thì sắc dân Celt phương Bắc, cụ thể là người Gael ở Ireland và Scotland, đã theo Kitô giáo được hơn 300 năm. Như thế đã rõ ràng: không có lý gì Roma lại chọn ngày 1 tháng 11 để ‘cố gắng biến một lễ hội ngoại giáo thành Kitô giáo’ nhằm cải đạo người Gael ở nơi xa xôi mà thực tế đã theo đạo từ lâu!
Còn một điểm đáng lưu ý nữa, ngày lễ Các Thánh ở Ireland ban đầu là 20 tháng 4. Vì vậy, nếu lập luận theo như thuyết của Frazer thì một lễ hội nào đó trong tháng 4 mới là lễ hội tưởng nhớ người chết trong tín ngưỡng Celtic cổ đại, chứ không phải Samhain. Nhưng thực tế cũng không có ngày lễ nào như vậy trong tháng 4.
Những điều trên do đó đều phản bác lại quan niệm phổ biến cho rằng ‘lễ Các Thánh cùng lễ Vọng được thiết lập để Kitô giáo hóa lễ hội Samhain’.
Ngày lễ Các Thánh 1 tháng 11 thực sự bắt nguồn từ Giáo hội Roma, được phổ biến trong vùng Germanic Kitô giáo (Vương quốc Francia thời Nhà Carolus và các tiểu quốc Anglo-Saxon tại Anh), rồi lan sang vùng Celtic Kitô giáo ở Ireland và Scotland trước khi trở thành một lễ hoàn vũ khắp Giáo hội Công giáo.
Với tín lý các thánh thông công của Kitô giáo Tông truyền, chúng ta xin sự chuyển cầu của các thánh và cầu nguyện cho linh hồn người đã khuất. Những phong tục như thắp nến, rung chuông, hóa trang, xin bánh kẹo v.v. trong Halloween nói riêng và ba ngày Allhallowtide nói chung cũng có ý nghĩa Công giáo lâu đời.
Một số tập tục khác trong cách tổ chức Halloween chỉ mới xuất hiện từ thế kỷ 19, 20. Ngày nay, những thực hành biến chất và sự thương mại hóa quá mức khiến Halloween bị mờ nhạt đi nguồn gốc Kitô giáo của nó. Nhưng chúng ta cần biết rằng Halloween có nguồn gốc từ Giáo hội để thực hiện những giá trị vốn có của ngày lễ này.
